Categorie: Nieuws

Eind december stond er een interview in het Vriendenmagazine van de ISVW en in juni een recensie van Het gedachtendier! Beiden lees je hier.

Deze lezing is georganiseerd door de Amsterdamse Humanisten. De reacties na de lezing op 24 april in het HUMA-café staan ook online! Ook vind je er een samenvatting van de lezing en verdiepende lees-, luister- en kijktips.

Juist de wetenschap laat zien hoe ­magisch de wereld is, stelt Nanda van Bodegraven. In Het gedachtendier zet Van Bodegraven uiteen hoe bijzonder de mens is, bekeken door de bril van de wetenschap. Voor haar is dit de basis voor een ‘natuurlijk humanisme’, dat moet laten zien hoe zinvol ons leven is. Lees hier meer.

Door Nanda van Bodegraven

Pouwel Slurink, auteur van Aap zoekt zin’, vergelijkt in zijn artikel ‘Snappen of ontsnappen. Filosoferen met of zonder wetenschap’ drie onlangs gepubliceerde boeken. Het eerste dat hij bespreekt is van Marc van Dijk en heet Het wonder van betekenis, Op zoek naar geluk en wijsheid met Paul van Tongeren, Denker des Vaderlands. Het tweede boek is Het gedachtendier. Het derde is van Mariska Kret, Tussen glimlach en grimas, Uitingen van emotie in mens en dier.

Slurinks bespreking van het eerste boek, ‘Het wonder van Betekenis’, biedt een sterke analyse van het probleem van veel filosofische werken, met name publieksfilosofische: men reageert vaak op een achterhaald beeld van het wetenschappelijk denken. Slurink stelt terecht dat publieksfilosofen, zoals van Tongeren, wetenschap als een louter mechanisch, kleurloos, waarden-loos perspectief vanuit de derde persoon presenteren. Dat er veel nieuwe inzichten zijn, over mens en dier, over de menselijke psyche, over bewustzijn en zelfs over moraal, wordt met groot gemak buiten beschouwing gelaten.

Als je deze inzichten wel kent is het tenenkrommend om de verongelijktheid van de publieksdenkers, of ze nu des Vaderlands zijn of niet, te lezen. Mede daarom heb ik Het gedachtendier geschreven, bedoeld als een toegankelijk boek dat dit wetenschappelijk denken samenvat.

Het bovengenoemde doel, dus een toegankelijk overzicht bieden van het wetenschappelijk denken over de mens, is niet de belangrijkste reden waarom ik het schreef. Ik presenteer vooral een positief verhaal over de mens. Dat is meteen het belangrijkste kritiekpunt van Pouwel. Hoe kan ik positief zijn over de mens, die onder andere een verschrikkelijke klimaatcrisis veroorzaakt?

We hoeven echter de destructieve invloed van de mens niet te ontkennen om toch optimistisch over de mens te kunnen zijn. Ik introduceer in het eerste hoofdstuk hoe levenloze bouwstenen levend worden. Ik schets hoe daar dieren met waarnemingen, bewustzijn en sociale emoties uit ontstaan. Wij, mensen, zijn dieren met nog meer vermogens, zoals grammaticale taal. We bereiken daarmee een heel nieuw abstractieniveau. Ook zijn we uitermate goed in samenwerken.

Het mooiste menselijk vermogen is volgens mij dat wij kunnen reflecteren, onder meer over goed en kwaad. De natuur is niet perse goed. De natuur werkt volgens de principes van evolutie, deze zijn volkomen indifferent en mechanisch. Er is een wespensoort die eitjes legt in levende rupsen! Dat is voor de wesp harstikke handig, want haar jongen worden direct van vers voedsel voorzien. Maar de lijdensweg van de rups is onbeschrijfelijk. De natuur maalt er niet om, want het werkt. De natuur maalt ook niet om andere wreedheden van roofdieren, of om onderling machtsmisbruik, verkrachtingen en oorlogszicht bij kuddedieren, of om natuurrampen. De natuur is, de natuur is niet goed of slecht.

Mensen kunnen de instinctieve waarden beoordelen en de amorele overstijgen doordat we ze kunnen vergelijken met abstracties zoals ‘rechtvaardigheid’ of ‘medemenselijkheid’. We kunnen ook daaruit handelen. Ik zeg niet dat dit alles gemakkelijk is, ik zeg dat het mogelijk is.

Bovendien is dit alles natuurlijk nogal verwonderlijk als we dit vanuit het natuurwetenschappelijk perspectief bezien. We leven, en hoe, terwijl we tegelijk uit levenloze materie bestaan. Ik vind dat nogal wat. De verwondering is het refrein van mijn boek. Wat een megasprong maken de mechanische natuurwetten en de levenloze bouwstenen in ons lichaam.

Alle zorgen over het klimaat zijn zeer relevant, want zonder die aardse natuur kunnen we niet. En ik denk vooral dat we bewonderend en verwonderend een stuk verder komen dan mopperend op de mens en wanhopend over de ellende. Bewonderen is inspirerend, mopperen maakt fatalistisch.

Ik hoop dat de bewondering voor de natuur en de mens als deel daarvan, en hoe ongelooflijk het is dat dit allemaal op aarde heeft kunnen ontstaan, inspireert om zorgvuldiger met haar om te gaan. We hebben veel in huis om dat te doen. Noblesse oblige, adel verplicht, zoals ik in de inleiding van mijn boek benadruk.

Het gedachtendier is het boek van de maand in de UVA-Alumninieuwsbrief. Hier is ook een prijsvraag aan verbonden: degene met het leukste antwoord op de vraag waarom het boek aanspreekt wint het boek. Er hebben volgens de redacteur deze keer veel mensen meegedaan aan de prijsvraag. Dat is erg leuk om te horen!  

Lees hier het artikel. Helaas is het platform waar dit op gepubliceerd is vervangen door een nieuw platform, daarom is het niet meer online te vinden.

Rob Bartels (kinderfilosoof, onderwijsbegeleider en -ontwikkelaar)

Allereerst van harte gefeliciteerd met het uitkomen van je nieuwe boek. Hoe mooi moet het zijn om een boek te kunnen schrijven vanuit een eigen vraag, een thema dat je bezighoudt. 

En wat een mooi thema: de betovering door de wetenschap. Juist ook die empirische realiteit (om ’t maar even zo te formuleren) is fascinerend. Dat komt door de toegang die biologen en neurowetenschappers, die jij in je inleiding noemt, ons geven. Niks onttovering, dat is betovering. Maar of het daarmee ook zin geeft, dat is wel een vraag die ik heb.

Er is nog iets dat ik heel mooi vind in je inleiding (alleen deze las ik tot nu toe), en dat is dat je in je boek kennelijk de mens een bijzondere positie wil geven, zie ook de titel gedachtendier. Het humanistisch mensbeeld dat de mens tot maat der dingen verheft en individuele autonomie als hoogste ideaal ziet is niet langer houdbaar. Maar het ecologische mensbeeld dat ons daartegenover wordt voorgehouden en dat ons terugwerpt naar de natuur past ook niet. De wetenschap – en dat is een voortbrengsel van denkende mensen – heeft ons mensen heel veel gebracht, maar, zoals jij schrijft in de inleiding: adel verplicht. Het zou ook de natuur iets moeten brengen.

Je boek voegt denk ik belangrijke inzichten toe aan het gesprek over wie wij zijn. Ik ben na het lezen van de inleiding erg nieuwsgierig naar de rest.

Rob Bartels is kinderfilosoof, onderwijsbegeleider en -ontwikkelaar